О природе
Ботуобуйа сирин айылҕата
Төрөөбүт сирбит айылҕата хайдах туруктааҕын билээри Сыромятников Егор Егоровиһы кытта кэпсэтэргэ сананныбыт. Кини Мииринэй оройуонун айылҕа харыстабылын комитетын инспекторынан үлэлиир. РФ айылҕа министерствотын бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыт. Булт ресурстарын харыстыырга өҥөтүн иһин бэлиэ хаһаайына. Ботуобуйа нэһилиэгэр баһылык солбуйааччытынан үлэлээбитэ.
Егор Егорович, Улахан Ботуобуйа үрэх Бүлүү биир сүрүн салаата буолар. Нэһилиэк сиригэр элбэх промышленнай тэрилтэлэр үлэлииллэр. Ботуобуйа экологиятын туох дии саныыгын?
Ботуобуйа тардыыта элбэх үрэхтэрдээх. Таас Үрэх, Тэлкээспит, Өлөн, Ампаардаах, Алыһардаах. Эһиги өбүгэлэргит бу дойдуга бултаан - алтаан, сүөһү ииттэн олорбуттара. Ону бу кэлин сылларга алмаас промышленноһа сайдан, ойууру кэрдэн, тыаһы - ууһу таһааран кыыл сүөл күрэнэр, нууччалыы эттэххэ, "фактор беспокойства" үөскүүр. Онтон кэнники сылларга ниэб, гаас көстөр. Тэрилтэлэр лицензионнай учаастак ылан үлэлээн саҕалаатылар. Ол түмүгэр Ботуобуйа сирэ-уота улахан экологическай охсууну ылан эрэр. Ол туохтан көстөрүй. Бастакынан, кыыл сүөл күрэнэр. Айылга тыытыллыбатах сиригэр күрэнэн биэрэр. Ол иһин кыыл, булт бултанар, элбэх курдук көстөр. Ону тэрилтэлэр этнологическай экспертизаны институттарга сакаастаан оҥоттороллор. Ол түмүгэр айылҕа айгыраабатах курдук алҕас өйдөбүл үөскүүр. Холобур, киис элбэх бултанар, ахсаана аҕыйаабатах курдук буолар. Тайах баһаар буолбут сириттэн, дьонтон күрэнэн эмиэ бу эргин баар. Ол иһин тайах, таба ахсаана аҕыйаабатах курдук. Таба кыһын Ботуобуйа харыйа ойуурун быыһыгар үүнэр сиибиктэ оттоох сири булар, саас төннөр. Ботуобуйа сирэ билигин тиһэх тыынынан үчүгэй туруктаах курдук көстөр, ол эрээри эһиги биири өйдөөҥ, промышленность өтөн киириитэ салгыы тохтообот. Айылҕаҕа улахан хорумньуну оҥорор туруктаах. Ол иһин нэһилиэнньэ кэтээн көрүүнү ыытан, общественнай иһитиннэриилэргэ элбэхтик кыттан, бэйэтин санаатын тиэрдиэхтээх. Айылҕаны чөлүгэр түһэрэр үлэни ыытары ирдиэхтээх, туруорсуохтаах. Кыылы, көтөрү аҕыйаппат туһугар элбэх үлэ барыахтаах. Ол кыаллыбакка турар. Онтон баар кыылы ыгыллан, үтүрүллэн мустан биэрбит сиригэр баары харыстаан, кэмнээн бултууру ситиһиэххэ наада. Оччоҕо булт бараныа суоҕа.
Аны Ботуобуйа үрэхпит туһунан. Өрө Курун үрэх салааларынан балык өксөйөр, искэх ыыр үрэхтэрэ этилэр. Онно быйыт, сордоҥ, алыһар мустара. Ол сиргэ билигин водозабор тутуллан турар. Балык ахсаана аҕыйыыр, уу хаачыстыбата мөлтүүр туруктаах. Онно болҕомтону ууруохха, кэтээн көрүүнү ыытыахха наада.
Адьырҕа кыыллар элбэхтик хоромньуну таһаарар буолан эрэллэр. Ону болҕомтоҕо ылыахха наада. Холобур, бөрөлөр бэлэм буран дуу, атын техника суолунан, ыраах сирдэринэн сылдьар ыырдара кэҥээтэ, ойуур кыылыгар оҥорор хорумньулара улаатта. Эһэ ахсаана элбээтэ. Аны вахтанан үлэлиир дьон олорор сиригэр сылдьар, тобоҕунан аһыыр идэлэннэ. Ол куһаҕан. Адьырҕа кыыл эйгэтэ уларыйарыгар тиэрдэр. Дьоҥҥо кутталы үөскэтэр. Оннук адьырҕа эһэни өлөрүллэр.
Биһиги нэһилиэк сиригэр ниэб, гаас хостуур тэрилтэ полигон оҥордо, үлэҕэ киирдэ диэн буолла. Ону туох дии саныыгын?
Полигон көҥүлүн нэһиилэ ылан оҥордулар. Полигон баара үчүгэй. Нэһилиэк таһыгар баар свалка ыраастаныан наада. Нэһилиэк бөҕө ол полигоҥҥа таһыллан, тулалыыр эйгэбит ырааһырыа этэ. Оҕолор, онон эһиги биири өйдүөхтээххит, айылҕаны харыстыахха наада. Төрөөбүт сиргит айылҕатын харыстааҥ, үөрэтиҥ, чинчийиҥ диэн этиилээхпин.
Егор Егорович, санааҕын үллэстибиккэр махтал. Бэрт сонун кэпсэтии буолла. Элбэҕи биллибит, иһиттибит.
Ыракыева Натали, Ощепкова Лена, 7 кылаас үөрэнээччилэрэ
Таас Үрэх сэлиэнньэтэ, Мииринэй оройуона. Ахсынньы 2020 сыл.